تاثیر اسلام در پیشرفت تمدن اسلامی

مسلمانان در پرتو عمل به آموزه‌های اسلام در زمانی کوتاه توانستند در عرصه های مختلف تمدن انسانی به پیشرفت های در خور توجهی دست یابند. همچنین در سایه برادری اسلامی، اقوام مختلفی چون عرب، فارس، ترک، هندی، چینی و آفریقایی به هم آمیختند و در کنار هم به ساختن تمدنی همت گماشتند که تمدن امروز بشری تا حد زیادی وام دار آن است. اینک جلوه های گوناگون این تمدن را به اختصار بیان می داریم.

۱_ تشویق اسلام به فراگیری علم:

توصیه و تشویق اسلام یه فراگیری علم و دانش در همه عرصه ها عامل مهمی در آشنایی مسلمانان با فرهنگ و دانش تجربی و انسانی است. قرآن در مراتب زیادی مردم را به تفکر و تدبر در احوال نظام هستی فرا می خواند و به برتری عالمان و درجات آنها اشاره می کند؛ به گونه آی که پیامبر اسلام طلب علم مورد نیاز جامعه را بر هر مسلمانی واجب شمرده است. از این روست که مسلمانان در زمان کوتاهی در همه علوم تجربی و انسانی، سرآمد جهانیان شدند که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم.

در قلمرو صنعت کاغذ: یکی از عوامل مهم پیشرفت علمی و فرهنگی جامعه اسلامی، آشنایی آنها با کاغذ بود. در زمانی که اروپای غربی نه کاغذ را می شناخت و نه کتابت را، در قرن دوم هجری در بغداد و مصر صنعت کاغذ سازی وجود داشت و کاغذ با عالی ترین کیفیت تولید می شد. این صنعت کمکم در سال ۴۹۴ هجری به مراکش و سپس در سال ۵۴۵ هجری به اسپانیا راه یافت.

در قلمرو شیمی: ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن می گوید: شیمی تقریبا از مبدعات مسلمین است. جابر بن حیان یکی از شیمی دان های بزرگ جهان اسلام، پدر علم شیمی لقب گرفته است و مورخان بیش از یکصد تالیف به او نسبت داده اند. جابر غیر از دستور تهیه برخی مواد و ترکیبات شیمیایی، در باب روش های مربوط به مطالعات شیمی نیز نظریات درخوری دارد.

در قلمرو صنعت: مسلمانان در قلمرو صنعت کارهایی انجام دادند که بعد ها به دست غربی ها کامل تر شد. انواع ساعت های آبی نزد مسلمانان رواج داشت. آسیای بادی نیز قرن ها پیش از آنکه در اروپا به وجود آید، در ممالک شرق اسلامی معمول بود. همچنین آنان در صنعت مکانیک و چرم سازی پیش رو بودند.

در قلمرو ریاضیات: مسلمانان در عرصه ریاضیات نیز پیشرفت های چشمگیری داشتند. یکی از معروف ترین ریاضی دانان مسلمان، خوارزمی است که در کتاب حساب الجبر و المقابله، راه حل های هندسی برای حل معادلات درجه دوم نشان داد. او را موسس علم جبر دانسته اند و علم جبر نیز برگرفته از همین کتاب است.

در قلمرو پزشکی: در مدرسه طب دانشگاه پاریس دو تصویر رنگی از دو طبیب مسلمان آویخته شده است، یکی محمد رازی و دیگری ابن سینا است که در پیشرفت علم پزشکی تاثیر بسیاری داشته اند. رازی در باب تشخیص آبله و سرخک رساله هایی نوشته است که به زبان انگلیسی نیز چاپ شده است. از جمله کتاب های معروف او الحاوی است که جامع ترین دایره المعارف بزرگ طبی است.

کتاب معروف ابن سینا در طب (قانون) یکی دیگر از کتاب های مرجع علم پزشکی است که به تفصیل به وظایف اعضا، علم بهداشت، درمان و داروشناسی پرداخته است. این کتاب در قرن دوازدهم میلادی به لاتین ترجمه شد و تا قرن هفدهم برترین کتاب پزشکی اروپا بود.

دانشمندان اسلامی همچنین در قلمرو نجوم، جغرافیا، تاریخ نگاری، علوم تربیتی و جز اینها پیشگام بودند. در واقع پیشرفت های علمی امروز جهان تا حد زیادی مرهون کوشش های علمی دانشمندان مسلمان است.

۲_ بسط عدالت:

یکی دیگر از مظاهر تمدن اسلامی، اهتمام پیامبر اسلام به تحقق و بسط عدالت در همه جنبه های زندگی است؛ تا آنجا که ایشان رسالت خود را اجرای عدالت می داند. اصولا یکی از عناصر محوری تمدن عدالت است؛ آن سان که بدون عدالت، تمدن محتوای واقعی نخواهد داشت. یکی از ثمرات عدالت، شکوفایی استعدادها و به کمال رساندن آنهاست؛ زیرا اگر افراد با است بدانند که با شکوفا سازی نبوغ خود، بدون هیچ ظلم و بی عدالتی به حق خود می رسند، در این راه از هیچ کوششی دریغ نمی ورزند. اما اگر در جامعه ای بی عدالتی و رابطه به جای ضابطه حاکم باشد و ملاک برتری، کاردانی و لیاقت نباشد، بی شک افراد در جهت رشد و توسعه استعداد های خود گام بر نمی دارند و در نتیجه تمدنی شکل نمی گیرد. بپایی عدالت آنچنان اهمیت دارد که خداوند آن را هدف نهایی ارسال پیامبران و کتاب های آسمانی می داند. می توان تاکید اسلام بر ایجاد عدالت را عامل مهمی در شکل گیری تمدن اسلامی دانست. اینک ابعاد عدالت را به اجمال بررسی می نماییم:

عدالت در برابر قانون: همه مردم در برابر قانون و اجرای آن برابرند و از این نظر هیچ تفاوتی میان طبقات اجتماعی نیست؛ چه آنکه از نظر اسلام همه انسان ها از یک زن و مرد آفریده شده اند و در آفرینش و خلقت تفاوتی با یکدیگر ندارند. از این روست که قاضی نباید در گفتار و رفتار خود بین حاکم اسلامی و یک فرد عادی هیچ گونه تفاوتی قائل شود.

عدالت در حوزه اقتصاد: اسلام در حوزه اقتصاد نیز اهتمام زیادی به اجرای عدالت دارد و می توان تمامی دستور های الهی در این حوزه را برای اجرای عدالت دانست. هر کس به اندازه کوشش خود حق دارد از منافع مادی زندگی بهره مند گردد و اگر فردی خواست ظالمانه رنج و کوشش دیگران را برباید، محکوم و مورد مجازات قرار می گیرد. از همین رو است که در اسلام، ربا، احتکار، کم فروشی و جز اینها مورد مذمت قرار گرفته است.

عدالت در امور معنوی و مادی: اسلام بر آن است که عدالت نه تنها در همه امور زندگی مادی، که در جنبه های معنوی نیز باید حاکم باشد. از این رو، پیامبر اسلام که الگوی همه مسلمانان است، نه رهبانیت را بر گزیده ونه اهتمام صرف به دنیا را. قرآن امت اسلامی را امت میانه معرفی می کند. مسلمانان باید حق همه ابعاد زندگی را بر اساس عدالت ادا کنند. اگر هم به امور دنیوی می پردازند، باید بدانند که دنیا راهی به سوی آخرت است و نباید آنرا غایت زندگی تلقی کرد.

۳_ مدارا و همزیستی مسالمت آمیز:

یکی دیگر از عوامل پیشرفت تمدن اسلامی، تاکید اسلام بر همزیستی مسالمت آمیز با پیروان دیگر مذاهب است. اسلام حقوق اقلیت های دینی را محترم می شماردو به مسلمانان توصیه می نماید که با آنها خوش رفتاری نموده و در روابط اجتماعی عادلانه عمل نمایند. قانون اسلام حکم می کند که حکومت اسلامی باید حافظ مال و جان و ناموس اقلیت های مذهبی باشد و عبادتگاه های آنها را حفظ کند؛ آن سان که بتوانند آزادانه مراسم و شعایر و اعمال مذهبی خود را بجای آورند. حکومت اسلامی نباید هیچ اقلیتی را از ترویج مذهب خود بازدارد. آنان از لحاظ قضایی نیز آزادند و می توانند به دادگاه های خود مراجعه کنند و اگر دادگاهی نداشتند می توانند به دادگاه اسلامی مراجعه کنند. حتی پاره ای از متفکران اروپایی تصریح کرده اند که اگر امروز نامی از یهود باقی مانده است، مرهون مهربانی مسلمانان با آنهاست، وگرنه مسیحیان آنها را قتل عام می کردند. همچنین تاکید اسلام بر اموری نظیر بهداشت عمومی و نظافت و تطهیر جسم و روح، وفای به عهد، صلح و آرامش و امنیت، تجارت و بازرگانی و… در شکل‌گیری تمدن اسلامی تاثیر گذار بوده است. هنگامی که مسلمانان از این تعالیم فاصله گرفتند، تمدن اسلامی رو به افول نهاد.