تمدن چین باستان یکی از کهن‌ترین تمدن‌ های تاریخ است که در سواحل حاصل‌خیز رود زرد که در دشت شمال چین جاریست شکوفا شد. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسانهای نخستین از ۲٫۲۴ میلیون تا ۲۵۰ هزار سال پیش در چین سکونت داشتند. چین دارای یکی از شکوفاترین تمدن های تاریخ و دارای تاریخی بزرگ و اساطیری است. با ما همراه باشید تا با تعدادی از موجودات اساطیری فانتزی چینیان باستان آشنا شوید.

۱. اژدهای چینی:

اژدهای چینی جانوری افسانه‌ای در اسطوره‌شناسی چینی و فولکلور چینی است. اژدهاهای چینی چهره‌های گوناگونی جانورمانندی دارند که از آن میان می‌توان به لاکپشت (بی‌شی)، ماهی (چی‌ون)، و آفرینده‌های تخیلی اشاره کرد؛ با این همه بیشترین چهره‌ای که برای نمایش دادن آنها بکار رفته یک جاندار مارمانند است که چهار پا دارد. به باور سنتی، اژدهاهای چینی نیروهای خوش‌شگون و پرتوان را نمادینه می‌کنند که از آن میان می‌توان کنترل بر آب، بارش باران، طوفان و سیل را نام برد. اژدها هم چنین نمادی از نیرو، توان و بخت نیک برای مردمی است که سزامند آن هستند. با این نگاه بود که امپراتور چین اژدها را به عنوان نمادی از نیرومندی و پایداری خود به کار می‌گرفت.

۲. ارواح خبیث:

آنها بسیار قدرتمند و خطرناک هستند و قصد دارند بر تمامی دنیا حکومت کنند. بیشتر آنها مرگ را برادر خود می دانند و بر این باورند که انسان ها موجودات ترسو و ضعیفی هستند. ارواح خبیث، حکومتی هولناک ایجاد می‌کنند. تمام خباثت‌های دنیا به گردن آنهاست. خشونت، تهاجمی بربرگونه، شبیخون، خروج، مجازات، حبس، از دست ‌دادن دام‌ها و محصولات، فساد و دروغ‌پراکنی، همگی در میان زشت‌کاری‌های نفرت‌انگیز آنان قرار دارند. آنها کانون خانواده‌ها را ویران می‌کنند، هرج و مرج اجتماعی می‌پراکنند و شکست می‌آورند. مریدان شیطان همه چیز را نابود خواهند کرد. اما در محدوده بیماری‌ها، گستره نفوذ مهلک آنها بسیار بزرگ‌تر است. در اساطیر چینی باور بر این بوده که حضور اژدها باعث دوری ارواح خبیث می شود.

۳. ققنوس سرخ:

ققنوس سرخ یا پرنده سرخ، در اساطیر چین نماد جنوب و مورد نیایش بود. ققنوس بعدها جای خود را به قرقاول داد. این پرنده در نقش‌ها دارای منقار خمیده، پنجه بلند و تیز به شکل پرندۀ شکاری بود. این پرنده یاری دهنده کشاورزان مزارع خشک جنوبی به شمار می آمد. از آنجا که این پرنده به رنگ شنگرف (شنگرفی) است، به وی پرنده شنگرف نیز گفته می شود.

۴. هولی جینگ:

هولی‌جینگ (به چینی: 狐狸精) در اسطوره‌شناسی چینی به ارواح روباه‌هایی گفته میشود که شبیه به اجنه‌های اروپایی هستند، هولی‌جینگ امکان ارتباط با ارواح خوب و بد را دارد. در اسطوره‌شناسی چینی اعتقاد بر این است که هر چیزی قادر است به اشکال انسانی درآید، به قدرت جادویی و جاودانگی دست پیدا کند، به شرطی که آنها دریافت انرژی کافی داشته باشند. نوع کره ای و ژاپنی هولی جینگ نیز وجود دارد که به گونه کره ای آن گومیهو (구미호) و به نوع ژاپنی آن کیتسونه (kitsune) می گویند

۵. فرشته مرگ:

این موجود که همون عزرائیل خودمون هستش. در اساطیر چینی بیشتر در حالت گوزن ظاهر می شود. هدف فرشته مرگ، برقراری نظم میان زندگی و مرگ، و مسیری برای رسیدن به جهان آخرت است.

۶. خرگوش یشمی:

خرگوش یشمی، خرگوشی بود که در ماه زندگی می کرد. بر اساس افسانه ها، خرگوش یشم، همراه و یار الهه شانگو بود. داستان از آنجا شروع شد که یک پیرمرد  غذا درخواست کرد. در آن زمان، موجودات جنگل، میمون، سمور، شغال، و خرگوش از روی بخشندگی به او اعطا شد. به منظور کمک به مرد، میمون میوه آورد، شغال یک ظرف شیر آورد، و بقیه ماهی های مرده برکه را جمع کردند. و خرگوش که خیلی باهوش نبود و چمن می خورد، خودش را به پیرمرد بخشید. ولی پیرمرد او را نکشت و در عوض ماهیت خود را آشکار ساخت. او خدای ساکرا بود. بعدها او خرگوش را به ماه برد تا از او قدردانی کند. (تاریخ ما)

۷. پانگو:

اسطوره آفرینش پانگو یا پان گو، مفصلترین اساطیر آفرینش چینی است که وجود دارد. این اسطوره را در کتاب‌هایی که در سال‌های ۲۰۰ تا ۵۰۰ پس از میلاد نوشته شده‌است، می‌توان یافت. درونمایهٔ اصلی این اسطوره، پیدایش نظم از بی‌نظمی و تداوم نظم است. پانگو به شکل کوتوله‌ای از تخم‌مرغ ازلی زاده شد و چون تخم شکافت، بخش‌های سخت و مات آن به زمین و بخش‌های نرم آن به آسمان بدل شد. پانگو نخست ایستاد و آسمان و زمین را جدا از هم نگه داشت تا آنکه به شکل استوار امروز درآمدند و عالم را نظم بخشید.

۸. نوا خالق:

در اساطیر و افسانه های چین باستان، نام یک ایزدبانو است که برترین و بهترین ایجادکننده یا سازندهٔ نوع بشر شناخته می‌شود. او همچنین ترمیم‌کنندهٔ دیوار آسمان یا بهشت است. در اعصار بعدی این ایزدبانو در همراهی با پانگو یا یوهاونگ(ایزدی دیگر از ارباب انواع در چین) به عنوان پدیدآورندهٔ ویژگی‌های نیک در نوع بشر شناخته شده‌است. نیو کوآ یکی از سه شخصیت برجسته، یعنی سه نفر اعجوبه‌های فرهنگ ساز چینی است. بعدها حتی خواستند که این سه نفر را به یک نفر تبدیل کنند تا اصالت انسانی آن‌ها سزاوارتر به نظر برسد.

۹. هشت فناناپذیر:

نام هشت فرد یا به‌عبارت بهتر، «شیان» (جاودانه، نامیرای) افسانه‌ای در اساطیر چین است. قدرت هر یک از این هشت نفر، قابلِ انتقال به ۸ ابزار یا شیء مخصوص (法器) است که می‌تواند به فرد دیگری، زندگی ببخشد و شیطان را نیز نابود کند. به این هشت ابزار باهم، «هشت جاودانهٔ پنهان» (暗八仙) گفته می‌شود. بیشتر این هشت نفر در دوران حکمرانی دودمان تانگ یا دودمان سونگ زاده شده‌اند و بسیار مورد تکریم تائوئیست‌ها هستند و یکی از عناصر محبوب و مشهور فرهنگ چینی به‌حساب می‌آیند. گفته می‌شود این هشت نفر، در یک گروه پنجگانه از مجمع‌الجزایر در دریای بوهای زندگی می‌کنند که «جزیرهٔ کوهستان پنگ‌لای» را هم شامل می‌شود. اسامی این هشت نفر چنین است: هی شیانگو، کائو گوجیو، لان کایخه، لو دونگ‌بین، هان شیانگ‌زی، ژانگ گولائو، ژونگلی کوآن.

۱۰. شن نونگ:

او امپراتور افسانه‌ای چین و قهرمان فرهنگی این کشور در اسطوره‌های چینی است. چنین پنداشته می‌شود که پنج هزار سال پیش می‌زیسته و به چینیان باستان کشاورزی را آموخته است، بر این پایه نام وی معنای کشاورز خدایی را می‌دهد. جز اینکه او به چینیان باستان کشاورزی را آموخته، وی بدانها کشت غلات را برای خوردن و پرهیز از کشتن جانوران را به چینیان پند داده است.

در حدود ۵۰۰۰ سال پیش یا حتی پیش از آن، چین از طرف مغرب مورد هجوم واقع شد. این قبایل مهاجم از آسیای میانه آمده بودند و برای خود تمدن پیشرفته ای داشتند. آنها کشاورزی را می دانستند و رمه های بزرگی از حیوانات اهلی را نگهداری می کردند، همچنین آنها جامعه منظمی داشتند. بیشتر انها در نزدیکی رود «هوانگ هو» که «رود زرد» نیز نامیده می شود مستقر شدند و حکومت هایی برای خودشان تشکیل دادند. این قبایل مهاجم در طول صدها سال در سراسر چین پراکنده گشتند و هنر ها و فنون خودشان را نیز توسعه و تکامل دادند. مردم چین بیشتر به کشاورزی می پرداختند و روسای آنها «پاتریارک» نام داشتند. ششصد یا هفتصد سال بعد یعنی در حدود ۴۰۰۰ سال پیش، در چین فردی ظهور کرد که «یائو» نام داشت و خود را امپراطور نامید. اما با این وجود او بیشتر یک پاتریارک بود تا یک امپراطور از نوع پادشاهانی که در مصر و بین النهرین بود. مردم چین هم به همان صورت کشاورزان در دهکده ها زندگی مر کردند و باز هم یک دولت مرکزی عمده وجود نداشت.

پاتریارک ها ابتدا از طرف افراد قبیله خودشان انتخاب می شدند اما بعد ها مقام آنها موروثی شد. این موضوع را می توان به خوبی در چین دید. بجای یائو پسرش پادشاه نشد بلکه یک نفر را که شایسته تر به این کار می دانست برای جانشینی خود انتخاب کرد اما خیلی زود عنوان پادشاهی در خانواده او موروثی شد و بنابر تاریخ سلسله فرزندانش که «هسیا» نام داشت ۴۰۰ سال بر چین حکومت کردند.

آخرین پادشاه سلسله «هسیا» مردی بسیار ظالم و بیرحم بود و به این جهت انقلابی روی داد که بساط او را واژگون ساخت. سپس یک خاندان دیگر به نام «شانگ» یا «یین» به قدرت رسید که حکومت آنها قریب به ۶۵۰ سال دوام یافت. در این مدت روش پاتریارک ها و حکومت های کوچک از میان رفت و حکومت های مرکزی توسعه یافت و یک دولت با سازمانهای عالی به وجود آمد. حتی در آن زمان های قدیم در چین مردم نوشتن خط را می دانستند، اما باید بدانید که خط چینی با خط انگلیسی و فرانسوی و… فرق دارد. در این خط الفبا وجود ندارد و مطالب با اشکال و تصاویری که مظهر کلمات و جملات هستند نوشته می شود.

خاندان «شانگ» نیز پس از آنکه ۶۴۰ سال حکومت کرد به وسیله یک انقلاب واژگون گشت و یک خاندان دیگر به نام «چو» در چین به قدرت رسید. حکومت این خاندان حتی از سلسله شانگ هم بیشتر دوام داشت و ۸۶۷ سال طول کشید. در دوره حکومت و سلطنت خاندان «چو» بود که سازمان منظم و جالب دولت چین به وجود آمد. همچنین در این دوران بود که دو فیلسوف بزرگ چینی، «کنفوسیوس» و «لائوتسه» زندگی می کردند.

وقتی که خاندان شانگ بر اثر انقلاب سقوط کرد، یکی از ماموران عالی رتبه آن به نام «کی _ تسه» ترجیح داد که از کشور خارج شود و به خدمت خاندان چو در نیاید. به این جهت به اتفاق ۵۰۰۰ نفر از هواداران خود از چین خارج شده و بسوی «کره» رفت. او این سرزمین را «چوزن» نامید که به معنی «سرزمین صبح آرام» می باشد. کره یا چوزن در مشرق چین است و به این جهت، کی _ تسه به سوی مشرق و به سوی محلی که خورشید طلوع می کرد رفت. شاید تا سواحل اوقیانوس رسید، تصور کرد که به شرقی ترین سرزمینها رسیده و به این جهت چنین نامی به آنجا داده.

بعد از خاندان «چو»، امپراطوری «هان» بوجود آمد که تا چند قرن بعد میلاد مسیح هم دوام داشت اما اقوام بیابانگرد و جنگ داخلی سرانجام باعث فروپاشی آن شد. تا دو قرن در چین حکومت مقتدری ظهور نکرد ولی سرانجام خاندان «تانگ» قدرت را در دست گرفت. در دوران امپراطوری خاندان تانگ شاید چین متمدن ترین و مرفه ترین کشور دنیا بود که حکومتش هم از همه جا بهتر اداره می شد. بدیهی است که اروپا در آن موقع به هیچوجه با چین قابل مقایسه نبود زیرا بعد از انقراض رم بسیار پسرفت داشت. تنها دولتهایی که در آن دوران می توانستند از بعضی جهات با چین رقابت کنند دو دولت عربی بغداد و اسپانیا بودند. اما این دولت ها هم دوران کوتاهی در اوج عظمت خود باقی ماندند. جاب توجه است که بدانید که یکی از امپراطوران خاندان تانگ که از سلطنت رانده شده بود از عربها کمک خواست و با کمک آنها بود که دوباره قدرت خود را به دست آورد. در آن دوران چین یکی از پیشوایان و پرچمداران تمدن بود و می توانست به اروپای آن زمان به چشم مردم نیمه وحشی بنگرد.

همچنان که برای هر سلسله پادشاهی در هر جا پیش می آید، سلسله تنگ نیز تدریجا یک عده پادشاه ناشایسته و نالایق پیدا کرد که به هیچوجه قدرت ولیاقت پیشینیان خود را نداشتند و فقط ذوق تجمل پرستی آنها را تقلید می کردند. در نتیجه فساد و رشوه خواری در دولت رواج یافت که با مالیات های سنگین همراه بود که طبعا بار این مالیات ها بر دوش فقیرترین صبقات فشار می آورد. به این علت نارضایتی عمومی افزایش یافت و در اوایل قرن دهم یعنی در سال ۹۰۷ میلادی این سلسله سقوط کرد.

در حدود نیم قرن حکمرانان کوچک و کم اهمیتی به دنبال یکدیگر بر چین سلطنت کردند. ولی در سال ۹۶۰ میلادی حکومت یک سلسله بزرگ دیگر آغاز شد که سلسله «سونگ» بود و به وسیله «کائو _ تسو» بنیانگذاری شد. اما آشفتگی و ناراحتی چه در داخل و چه در مرزهای چین که مورد هجوم اقوام بیابانگرد بود ادامه داشت. مالیاتهای سنگین اراضی برای دهقانان طاقت فرسا بود و فشار بر روی آنان محسوس بود. سلسله سونگ همیشه با آشفتگی ها و ناراحتی های مداوم مواجه بود. بالاخره مردی پیدا شد که ممکن بود موفقیتی بدست آورد. این مرد «وانگ آن _ شیه» یکی از صدراعضم های پادشاهان سونگ در قرن یازدهم بود. «وانگ آن_ شیه» به مخالفت با تعلیمات کنفسیوس پرداخت اما این تعلیمات را به شکل تازه و جاب توجهی تفسیر کرد. هدف اصلی او این بود که بار سنگین مالیات را ازدوش فقیران بردارد و آنرا بیشتر بر عهده ثروتمندان بگذارد. «وانگ» پیشنهاد کرد که در کارهای عمومی نباید کار اجباری یا مجانی وجود داشته باشد و هر کس که کار می کند باید مزد خود را بگیرد.

متاسفانه سلسله سونگ به اندازه کافی شهامت و جسارت نداشتند که مسائلی که با آن مواجه بودند را حل کنند، بنابراین تدرجا ضعیف شدند، بطوری که توانایی دفع حمله قبیله «خیتان» را نداشتند بنابراین از قبایلی که در شمال غربی چین بودند و «کین ها» یا «تاتارهای طلایی» نامیده می شدند کمک خواستند. کین ها خیتان ها راشکست دادند اما خودشان در چین ماندند و حاضر نشدند که بازگردند. کین ها شهر پکن را پایتخت خود قرار داده و سونگ ها را طی نبردی به نواحی جنوبی راندند بنابراین دو حکومت در چین بوجود آمد. سونگ ها تا ۱۵۰ سال بعد دوام داشتند تا اینکه مغولان به چین حمله کردند و آنها را بطور کلی نابود کردند.

اما چین هم مثل ایران از راه تحلیل بردن و شبیه ساختن خارجیان با تمدن چین حتی مغولان را هم بصورت تازه ای درآورد و آنها هم تقریبا چینی شدند. در آن زمان با توجه به حمله مغولان چین در تمدن سرآمد بود و در هنر و ادبیات و شعر وضعی بسیار درخشان داشت. ساخت ظروف عالی چین نیز در همان زمانها آغاز شد که با دستان هنرمندان ماهر ساخته می شد. یک ظرف چینی دوران «مینگ» حتی امروزه هم یک چیز بسیار نفیس و گرانبها بشمار می رود.

همچنین بخوانید:

چین در دوران تانگ ها