گردآفرید شاهنامه

گردآفرید نخستین زن حماسه ملی ایران است. این دختر دلربا و چالاک با این که در شاهنامه حضور بسیار کوتاهی دارد و شکست هم میخورد، اما ذکر حماسه اش بسیار سترگ است. او را می توان مانند فرانک، ارنواز و شهرناز نمونه زن اصیل ایرانی دانست.

زنی بود بر سان گرد سوار                                             همیشه به جنگ اندرون نامدار

کجا نام او بود گردآفرید                                                 که چون او به جنگ اندرون کس ندید

در راه سهراب از توران به ایران، هنگامی که سهراب در جستجوی پدرش رستم است، با گردآفرید آشنا میشویم. در مرز ایران و توران دژی به نام سپیددژ هست. گژدهم که یک ایرانی سالخورده است بر آن حکمرانی میکند و هموراه در مقابل دشمنان پایداری و مقاومت میکند. و با این کار دل ایرانیان را به این دژ امیدوار میکند. او پسری به نام گستهم و دختری به نام گردآفرید دارد. سهراب ناچار است که پیش از آمدن به خاک ایران از سد این دژ بگذرد. در نبرد میان سهراب و هژیر، فرمانده دژ، سهراب بر او پیروز می گردد. سهراب نخست میخواهد او را بکشد، اما او را اسیر کرده و راهی سپاه خود میکند. آگاهی از این رخداد، دژنشینان را نگران میکند. اما گردافرید آنچنان این اتفاق را مایه ننگ میدانست که خود با لباس و کلاهخود مردانه وارد جنگ با سهراب شد.

سهراب در پی چالش گردآفرید به میدان نبرد می آید و آن دو به پرخاش و نبرد می پردازند. سهراب در برابر تیرباران گردآفرید ناچار سپرش را بکار میگیرد. او آرام آرام نزدیک گردآفرید میشود و نیزه او را می گیرد. با نیزه جامه او را پاره میکند، گردافرید شمشیر میکشد و با فرود آوردن آن نیزه سهراب را می شکند.

اما سرانجام می بیند که توان رویارویی با سهراب را ندارد و می کوشد سوی دژ بگریزد، اما سهراب به او میرسد و کلاهخودش را بر می دارد. تازه میبیند که آن پیکار گر یک زن زیبا روی بوده است. گردآفرید  متوسل به نیرنگ میشود و به سهراب میگوید که خوب نیست که رزمندگان ببینند که او در نبرد با یک دختر به کوشش و رنج افتاده است.

سهراب که خیره او شده بود، در دام حیله گردآفرید می افتد. گردآفرید او را تا درب دژ می آورد، سپس با چابکی به درون دژ می رود و در را می بندد. سهراب بیرون میماند. گردآفرید به بالای دژ میرود و خنده کنان میگوید: «ترکان ز ایران نیابند جفت».

به احتمال زیاد گردآفرید در آن زمان می دانست که سهراب نیز یک ایرانی است. سپس با اندرز به سهراب می گوید که پیش از آنکه رستم به اینجا بیاید، سپاهش را به تورانن برگرداند. سرانجام شب هنگام قبل از حمله سپاه توران به دژ گردآفرید بهمراه مردم دژ از آنجا فرار می کنند.