۱۰ بار که ایران بیشترین وسعت خود را تجربه کرد

کشور ما ایران یکی از قدیمی ترین تمدن های جهان بوده است و از شوکت، قدرت و نفوذ فراوانی برخوردار بوده است. اولین آثار های تمدن در ایران در استان کرمان و شهر جیرفت میباشد که متعلق به ٧٠٠٠ سال پیش بوده است. اما این تمدن ها به مرور زمان گسترش یافتند و بزرگ شدند با سایت ما ایرونی سنتر همراه باشید تا ده بار که ایران بیشترین وسعت خود را تجربه کرد را بشناسید.

---

۱. هخامنشیان:

احتمالا همه ما در مورد قدرت و شوکت و نفوذ امپراطوری قدرتمند هخامنشیان شنیده ایم و می‌دانیم که آنها حدود ۴۴ درصد جمعیت آن دوران را درون خود داشته اند. امپراطوری هخامنشی توسط کورش کبیر در سال ۵۵٠ ق.م تاسیس شد و تا سال ٣٣٠ در منطقه وجود داشته است. کوروش کبیر پسر کمبوجیه اول پادشاه پارس بود و همچنین مادرش ماندانا دختر ایشتیوگ آخرین پادشاه ماد بوده است و در رگ های او خون سلطنتی ماد و پارس وجود داشت.

بعد از مرگ پدرش کمبوجیه اول کوروش شاه پارس شد. کوروش از بچگی رویای شاهی بر کل آسیا را داشت پس در اولین قدم ارتشی پیشرفته و مجهز تشکیل داده و در جنگ با ماد پیروز شد. بعد از گذشت چند سال او بابل ( عراق کنونی) و لیدی ( ترکیه کنونی) را فتح کرد همچنین در شرق قلمرو خود را توسعه داد و هم مرز هندوستان شد. پس از مرگ کوروش کمبوجیه دوم شاه شد و او نیز با ترفند هایی فراعنه را شکست داد و مصر را نیز فتح کرد اما این اوج قدرت این امپراطوری نبود داریوش بزرگ داماد و یکی از عمو زادگان کوروش، شاه شد و مناطقی از یونان را فتح کرد که این سبب ترس یونانیان شد و آنان تا مرگ داریوش صبر کردند و بعد از مرگ او سارد را به آتش کشیدند.

خشایارشا (پسر داریوش و نوه کوروش) سپاهی عظیم را به سمت یونان روانه کرد و آتن زیبا ترین شهر آنان را نابود کرد و به آتش کشید. در سال ٣٣٠ ق.م اسکندر مقدونی به عمر این امپراطوری پایان داد. از معروف ترین شاهان هخامنشی می‌توان به کوروش کبیر، داریوش بزرگ، خشایارشا و داریوش سوم اشاره کرد.

---

۲. اشکانیان:

امپراطوری اشکانی یا پارت ها یکی از سه قدرت نظامی برتر دنیای باستان در ایران زمین بود که به مدت ۴۷۱ سال بر قسمت هایی از غرب آسیا و دیگر قسمت هایی از آن حکمرانی می‌کردند. شاهنشاهی اشکانی توسط اَرَشک یا اشک اول در سه قرن پیش از میلاد مسیح بنا نهاده شد. اَرَشک با متحد کردن تمامی قبایل پارت و بعد از آن کمک پارس ها و ماد ها توانست علیه حکومت بیگانه سلوکیان شورشی راه بیاندازد و قسمت هایی از ایران را پس بگیرد.

مهرداد اول راه نیاکان خود را در پیش گرفت و قلمرو اشکانیان را تا حد زیادی وسعت بخشید اما اوج قدرت اشکانیان در زمان مهرداد دوم بود.
اشکانیان به صورت طبیعی از رود فرات تا هندوکش و کوه های قفقاز تا خلیج فارس گسترش داشت. اشکانیان بار ها جلوی امپراطوری قدرتمند روم ایستادند اگر آنها نبودند مطمئنا رومی ها تا هند را فتح می‌کردند زیرا مردم آن مناطق روحیه جنگاوری نداشتند.

با وجود جاده ابریشم که از چین تا امپراطوری روم وسعت داشت شاهنشاهی اشکانی به مرکز تجارت جهان تبدیل شد. این سلسله بعد از گذشت حدود ۵ قرن توسط اردشیر بابکان حاکم پارس نابود شد. از معروف ترین شاهان اشکان می‌توان به ارشک، تیرداد یکم، مهرداد یکم، مهرداد دوم، اُرُد، فرهاد چهارم، تیرداد دوم و اردوان پنجم اشاره کرد.

---

۳. ساسانیان:

شاهنشاهی ساسانیان آخرین حکومت ایران باستان قبل از حمله اعراب مسلمان بوده است و از سال های ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی حکومت میکرده اند.
این شاهنشاهی قدرتمند را اردشیر بابکان ساتراپ پارس ( فارس) با شکست دادن اردوان پنجم آخرین شاه اشکانی، تأسیس کرده است. اردشیر نوه ساسان (یکی دیگر از ساتراپان پارس در زمان شاهنشاهی اشکانی) بوده است که طبق ادعای ساسان تبارش به هخامنشیان می‌رسد.

شاهنشاهی ساسانی در کنار امپراطوری بیزانس (روم) در غرب و چین در شرق جزو سه ابر قدرت برتر دوران خود بوده است. از معروف ترین شاهان این سلسله می‌توان به اردشیر بابکان، شاپور اول، شاپور ذوالاکتاف (دوم)، بهرام گور، انوشیروان عادل، خسرو پرویز و یزدگرد سوم دانست. اوج قدرت ساسانیان در زمان خسرو پرویز بوده است.

---

۴. سلجوقیان:

سلجوقیان یا سلاجقه حکومتی که در سده های پنج تا ششم میلادی بر بخش های پهناور آسیا و بخشی از اروپا حکمرانی میکرده است. ایل سلاجقه از طرف ماوراء النهر (آسیا میانه که در آن زمانی قسمتی از ایران بوده است) به طرف خراسان ایران مهاجرت کرده اند. بعد از گذشت چندین سال ماندن در خراسان طغرل بیگ رئیس ایل سلاجقه با شکست دادن سلطان مسعود غزنوی بر تخت حکومت تکیه زد.

سلجوقیان با ایجاد چیرگی بر خفلای عباسی رهبری جهان اسلام را بر عهده گرفتند (در زمان آلپ ارسلان بیشتر از گذشته). سلجوقیان به زبان فارسی و آداب و رسوم ایرانیان اهمیت زیادی می‌دادند و ایرانیان همیشه به آنان یاری می‌رساندند. از معروف ترین شاهان سلجوقی می‌توان به طغرل بیگ، آلپ ارسلان و ملکشاه اشاره کرد. همچنان عثمان اول بنیان گذار امپراطوری عثمانی نوه دختری آخرین شاه سلجوق روم ( یکی از زیر سلسله های سلجوق کبیر که بعد از نابودی آن به وجود آمده است) بوده است.

---

۵. غزنویان:

غزنویان سلسله بزرگ و قدرتمندی بود که از سال های ۹۶۳ الی ۱۱۸۷ میلادی حکومت کردند و همچنین مورد تایید خلافت عباسی بودند. شهرت این سلسله بخاطر فتوحات آنان در هندوستان است. بنیان گذار این سلسله سلطان محمود غزنوی بود که فتوحات او هنوز هم زبان زد خاص و عام است او همچنین بدلیل یک انسان جنگاور و استراتژیک هم معروف بوده است.

سلطان محمود پس از مرگ پدرش به جنگ با برادرش اسماعیل رفت و حکومت را در دست گرفت همچنین با غارت هندوستان خزانه او بسیار انباشته از طلا و جواهر شده بود.اما پس از مرگ او تنها سلطان مسعود بود که امپراطوری را سر پا نگه داشت اما او هم چندین با از طغرل بیگ (سرسلسله سلجوقیان) شکست خود و مناطقی را به او واگذار کرد. بعد از مرگ مسعود سلاجقه بیشتر قلمرو غزنویان را گرفتند و فقط قسمت های کوچکی برای آنان باقی ماند. معروف ترین سلاطین این سلسله سلطان محمود و پسرش سلطان مسعود بودند

---

۶. خوارزمشاهیان:

شاهنشاهی بزرگ و پهناور ترکی_ایرانی نژاد بود که از طرف امپراطوری بزرگ سلجوقی به عنوان حاکم برای مناطق خوارزم انتخاب شدند اما بعد ها حکومت سلجوقی را از بین بردند.

سر سلسله آنان قطب الدین محمد پسر انوشتکین که بعد از مرگ پدرش به فرمانروایی خوارزم رسید ( البته به دستور شاه سلجوقی) و بدین ترتیب سلجوقیان یک حکومت دست نشانده اما قدرتمند ساختند. چندین سال بعد علاالدین محمد خوارزمشاه به سلطنت رسید اما بعد از مرگ پدرش تکش کشور دچار بحران شده بود اما او به کشور سر و سامان داد و حکومت غوریان را درهم شکست و کشور بسیار وسعت داشت همچنین او پدر جلال الدین محمد خوارزمشاه است.

جلال الدین محمد خوارزمشاه آخرین شاه سلسله خوارزمشاهیان بوده است که از چنگیز خان مغول شکست خورد و حکومت آنان پایان یافت اما این امر تقصیر خود خوارزمشاهیان بود زیرا در خواست های خان قدرتمند مغول که اکنون چین را تسخیر کرده بود رد کردند اما در خواست چنگیز فقط تحویل دادن آن حاکم بود که دستور داده بود بازرگانان مغول را بکشند اما خوارزمشاهیان با نامه های تندی جواب چنگیز را دادند و خشم چنگیز را برانگیختند و چنگیز به حکومت آنان پایان داد. از معروف ترین شاهان این سلسله می‌توان به قطب الدین، تکش، علاالدین و جلال الدین اشاره کرد.

---

۷. ایلخانان:

ایلخانیان یا ایلخانان یا ایلخاقان سلسله ای قدرتمند از مغول ها که از سال های ۱۲۵۶ الی ۱۳۳۵ میلادی بر قسمت هایی از آسیا حکمرانی می‌کردند و از فرزندان چنگیز خان مغول بودند. در سال ۱۲۵۱ میلادی منگو، خاقان امپراطوری بزرگ مغول به دو برادر کوچک خود یعنی  هولاکو دستور داد تا به ایران و قوبیلای به چین حرکت کنند و برای خود سلسله ای بسازند هولاکو ایلخانان را در ایران ساخت و قوبیلای سلسله ایوان را در چین بنا نهاد.

هولاکو مثل چنگیز به حکومت های اسماعیلیان و خلافت عباسی رحم نکرد و آنان را نابود ساخت. هرچند اسماعیلیان بسیار مقاومت کردند اما خلفای عباسی به جنگ توجه ای نداشتند و به راحتی نابود شدند. اما بعد از گذشت چندین دهه ابوسعید بهادر خان با حماقت های خود باعث شد امپراطوری رو به نابودی برود و سرانجام در سال ۱۳۳۵ میلادی نابود شود. از معروف ترین خانات این سلسله می‌توان به هولاکو، احمد تگودار ، محمد خدابنده و ابوسعید بهادر خان اشاره کرد.

---

۸. تیموریان:

تیموریان یا گورکانیان دودمانی ترکی / مغولی با فرهنگ ایرانی بود که در سال های ۱۳۷۰ الی ۱۵۰۶ میلادی بر بخش هایی از آسیا حکم می‌راندند. سرسلسله ی آنها تیمور لنگ بود که ادعا داشت نسبش به چنگیز خان مغول می‌رسد و در قبیله ی بزرگ ترکی / مغولی برلاس به دنیا آمد و سرزمینی ساخت که از شمال در ماوراء النهر، جنوب در خلیج فارس، شرق در قسمت هایی از هند و غرب در عراق وسعت داشت. تیمور بیشتر به صورت یورش های ناگهانی متصرفات خود را می‌گرفت.

اما بزرگ ترین جنگ او با سلطان عثمانی ، بایزید بود ؛ بایزید یکی از سلاطین قدرتمند عثمانی بود که اعتقاد داشت می‌تواند جلوی فتوحات افسانه ای تیمور را بگیرد و نامه های تندی را برای تیمور می‌نوشت. هرچند در نبرد بایزید با ارتش ینی چری خود توانست قلب سپاه تیمور را بکند اما تیمور ناگهان با تمام قوای ذخیره خود بر او تازید و بایزید را اسیر کرد و دو سوم از سپاه او را کشت. او بایزید را در قفس شیر کرد و شیر ها اورا دریدند.
بعد از اینکه ایرانیان خود حکومت را در دست گرفتند نوادگان تیمور در هند امپراطوری گورکانیان را ساختند. از معروف ترین شاهان این سلسله می‌توان به تیمور لنگ، شاهرخ، جلال الدین میران و خلیل سلطان اشاره کرد

---

۹. صفویان:

صفویان یا صوفیان حکومتی ایرانی و شیعه مذهب بودند که در سال های ۱۵۰۱ الی ۱۷۳۶ به مدت ۲۳۵ سال بر بخش های بزرگی از آسیا غربی حکمرانی کردند. دوران صفویان یک دوران مهم برای ایران بود زیرا با گذشت بیش از ۴ قرن یک حکومت ایرانی روی کار آمده بود. موسس سلسله آنان شاه اسماعیل صفوی بود او در زمان ۱۰ سال قسمت های زیادی را فتح کرد و ایران را یکپارچه ساخت.

اوج قدرت صفویان در زمان شاه عباس اول ( شاه عباس کیبر) بود وقتی او پس از پدرش شاه شد غرب و شمال غربی ایران در تصرف امپراطوری عثمانی بود و خراسان هم به طور نسبی در تصرف ازبک ها بود در دربار نیز اختلافات فراوانی وجود داشت اما این شاه جوان با اولویت بندی به همه این مشکلات پایان داد. او صلحی تاکتیکی با عثمانی ها کرد ( البته مناطقی را به آنها داد) همچنین اختلافات دربار را پایان بخشید و سپاهی عظیم و مجهز به سوی ازبک ها فرستاد و آنان را نابود کرد.

با تکنیک توپ ریزی که الله وردی خان ( حاکم فارس) از اروپایی ها یاد گرفته بود شاه عباس توپ خانه ساخت و ارتش را به سلاح های آتشین مجهز ساخت و لشکر های عثمانی را یکی پس از دیگری نابود کرد و مناطقی به علاوه آنان که از دست داده بود به دست آورد. در زمان شاه سلطان حسین تا اصفهان ( پایتخت) را فتح کردند اما مقاومت های نادر قلی ( نادرشاه افشار) و ایل بختیاری باعث شد ایران سقوط نکند. بعد از شکست شکست افغان ها نادرشاه سلسله افشاریان را تاسیس کرد. از معروف ترین شاهان این سلسله می‌توان به شاه اسماعیل، شاه تهماسب، شاه عباس کبیر و شاه سلطان حسین اشاره کرد.

---

۱۰. افشاریان:

سلسله افشاریان یک سلسله بزرگ و قدرتمند ایرانی بود که به دست نادر شاه افشار در سال ۱۷۳۶ میلادی ( ۱۱۱۴ شمسی) با خلع آخرین شاه صفوی تأسیس شد. نادرشاه افشار قلمرو ای ساخت که بعد از شاهنشاهی پر قدرت ساسانی بود. نادر شاه در آن زمان بسیاری از کشور ها را فتح کرده بود که شامل : ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، بحرین، ترکمنستان، افغانستان، ازبکستان و پاکستان بود همچنین بخش هایی از عراق عرب، ترکیه قفقاز، امرات و عمان را تحت کنترل داشته است.

نادر شاه دو جنگ با امپراطوری عثمانی داشته که در جنگ اول با سعی و تلاش های سرداران بزرگ عثمانی احمد پاشا و توپال پاشا عقب نشینی کرد. اما در جنگ دوم نادر شاه ارتش عثمانی را نابود کرد و تا ایروان را به تصرف خود در آورد ( البته روس ها به ایران کمک می‌کردند).

اما پیروزی های نادر شاه فقط برای غرب نبود او در شرق نیز کارهای بزرگی کرد. او قندهار، کابل، بلخ و دیگر شهر های افغانستان را وادار به اطاعت کرد اما بزرگ ترین شاهکار او فتح هندوستان و غارت ثروت عظیم هند بود. اما بعد از مرگ نادر شاه طولی نکشید که سلسله او نابود شد و آغا محمد خان قاجار به عمر این امپراطور پایان داد. سلاطین افشاری به ترتیب چهار نفر بودند که عبارت اند از : نادر شاه، عادل شاه، ابراهیم شاه و شاهرخ میرزا.

---

نویسنده: امیررضا حسینی

---