معرفی موجودات فانتزی ایران

مطمعناً همه اورک و گابلین و اژدهایان رو می شناسند اما کمتر کسی موجودات اساطیری شاهنامه های ایرانی رو میشناسه. دلیلشم اینه که ما ایرانی ها به داستان های فانتزی و اساطیر شاهنامه اهمیت نمیدیم در حالی که ادبیات بسیار قوی و شخصیت پردازی عالی ای رو دارند. در ادامه موجودات فانتزی موجود در اساطیر ایرانی رو به شما معرفی می کنیم.

۱. اهریمن سیاه:

در افسانه های ایران باستان و بسیاری از داستان های فانتزی اهریمن سیاه را اهریمنی توصیف می کنند که همیشه به سراغ گناهکاران میرود و مغز و استخوان آن ها را می خورد تا بتواند با گناهان آنان خود را سیر کند و از عذاب الهی دور بماند (اهریمن سیاه با اهریمن اصلی فرق می کند).

۲. چمروش:

چَمروش یا چمروش مرغ، در بندهش مرغی غول آسا است که انیرانی (ناایرانی ها) را که سودای گزند به ایران را دارند، نابود می‌کند. بدین روایت چمروش مرغی است که چونان مرغان دیگر میان آسمان و زمین پرواز می‌کند و کاری بزرگ به انجام می‌رساند. چمروش را به صورت موجودی توصیف کرده‌اند که بدن او، همچون شیر است و دارای سر و بالهایی همانند یک عقاب می‌باشد. گفته می‌شود که این پرنده بر روی زمین، زیر درخت سوماً (همان هوم) سکونت دارد که این محل همان جایی است که سیمرغ نیز شب‌ها را در آن به سر می‌برد. وقتی که سیمرغ از مکانی که شبها در آن سکنی دارد، فرود می‌آید و به پایین می‌رسد، تمامی دانه‌های رسیده بر زمین سقوط می‌کنند. این دانه‌ها توسط چمروش جمع‌آوری می‌شوند، و او سپس آن‌ها را در بخش‌های دیگر زمین نیز، می‌پراکند.

۳. دیوها:

دیوان نام دسته ای از خدایان آریایی است که توسط مردم ایران پرستش می شده اند. این خدایان پیش از آفرینش مینوی زردشت در آغاز آفرینش و پس از آن نیروی خود را حفظ کرده و هواخواه دروج و خشم بوده اند. دیوان همگی از تبار اَکَه مینو( اهریمن) هستند. اهریمن برای تباهی جهان به آنها اندیشه، گفتار و کردار بد را می آموزد. کار کسانی که دیوان را می پرستند نیز از روی دروغ و خودستایی است. این دیوخدایان در هفت کشور به بدی نام بردارند. دیوان و مردمان دیوپرست، خون ریز هستند و انسان ها را به چشم موجوداتی بیچاره می بینند.

۴. دوال پا:

دَوال‌پا یکی از موجودات خیالی در افسانه‌ها و داستان‌های ایرانی است که بالاتنه انسان دارد و پاهایش مانند تسمه دراز و پیچنده‌اند. دوال‌پا در زبان فارسی مصداق آدم‌های سمجی است که به هر دلیل به حق یا ناحق به جایی یا کسی می‌چسبند و آن‌جا را رها نمی‌کنند چنان‌که هنگامی بچه‌ای سماجت کند و به مادر اصرار ورزد مادر به او گوید: «چرا مثل دوال‌پا به من چسبیده‌ای. دوال‌پا در افسانه‌های ایرانی این‌گونه توصیف شده: «موجود به ظاهر بدبخت و ذلیل و زبونی است که به راه مردمان نشیند و نوحه و گریه آن‌چنان سر دهد که دل سنگ به ناتوانی او رحم آورد. چون گذرنده‌ای بر او بگذرد و از او سبب اندوه بپرسد گوید: بیمارم و کسی نیست مرا به خانه‌ام که در این نزدیکی است برساند؛ و عابر چون گوید: بیا تو را کمک کنم. دوالپا بر گردهٔ عابر بنشیند و پاهای تسمه‌مانند چهل‌متری خود را که زیر بدن پنهان کرده بود گشوده گرداگرد بدن عابر چنان بپیچد و استوار کند که عابر را تا پایان عمر از دست او خلاصی نباشد.»

۵. آل:

زن آل یا زائوترسان موجودی خیالی افسانه‌ای است. در باور عامه، موجودی است که اگر زن تازه‌زا را تنها بگذارند، به سراغش می‌آید و به او آزار یا آسیب می‌رساند. آل یک گونه از موجودات اهریمنی در باور مردمان قفقاز، ایران، آسیای میانه و بخش‌هایی از جنوب روسیه است. در باورهای سنتی، نقش آل‌ها در تولید مثل انسان‌هاست به همین دلیل آن‌ها را اهریمن وضع حمل یا زایمان می‌دانند. در بسیاری از منابع خبر از وجود قومیت‌هایی با ماهیت انسانی گزارش گردیده که دلالت بر وجود جماعتی از زنانی دارد که در دوران‌هایی زندگانی بر مبنای وحشی زیستی و غارت‌گری دارد که با نام آل شناخته می‌شده‌اند. در برخی منابع از زنانی جنگ جو و سرکش به نام آمازون یاد کرده‌اند که تقریباً در همان منطقه سکونت داشتند.

آلها در مناطق گوناگون دارای نام‌های مختلفی هستند مثلاً در ارمنستان به «آلک»، در میان کردها به «ئالو شه‌وه»، در افغانستان و تاجیکستان به «هال» یا «خال»، در کشورهای ترک‌زبان آسیای میانه به «آلباستی» یا «آلماستی» و در میان مردم کشمیر و بدخشان به «هالماستی» معروفند. اجزای بدن و صورت آلها بدین سان توصیف شده‌است: بینی گِلی، چشمانی آتشین، موهایی ژولیده و نامرتب، دندانهایی آهنین با نیشهایی به جلو آمده مانند گراز وحشی و پستانهایی آویزان مانند پیرزنها.

۶. مردخوار:

مردخوار یا مانتیکور موجودی افسانه‌ای نشأت گرفته از افسانه‌های ایران باستان است. این جانور سر و چهره یک انسان (بیشتر مرد) و چشمان خاکستری دارد. بدن آن قهوه‌ای رنگ و به شکل شیر و دم آن نیز مانند دم کژدم (گاهی اوقات اژدها) می‌باشد. اندازه این جانور از شیر بزرگ‌تر و از اسب کوچک‌تر است و بدنش کمی درشت‌تر از شیر است.

شیوه شکارکردن مردخوار در افسانه‌های اروپایی بسیار جذّاب است. وی ابتدا با نیش دم کژدم‌مانند خود زهری کشنده به شکار تزریق می‌کند و دردی در وجود او ایجاد می‌کند. سپس وقتی مطمئن شد که شکار دیگر قدرت حرکت ندارد قسمتی از گوشت او را می‌کند و به کناری می اندازد. زهر خود به خود از زخم به وجود آمده خارج می‌شود. سپس مانتیکور در حالی که آواز لالایی مانندی را زمزمه می‌کند شکار را می‌بلعد.

۷. فولاد زره:

فولادزره نام یک دیو به صورت یک عفریت بزرگ شاخدار در داستان امیر ارسلان نامدار است. امیرارسلان نامدار یکی از داستان‌های تخیلی بومی فارسی نوشته محمدعلی نقیب‌ الممالک در زمان قاجار است. نقیب‌الممالک احتمالاً این نام را از یک نثر حماسی قدیمی‌تر فارسی به نام رموز حمزه گرفته‌است. در این داستان، فولادزره در هوا گشت می‌زند و زنان زیبا را نشان کرده و می‌دزدد. این دیو در آغاز، سرکرده لشکر ملک خازن، شاه پریان و فرمانروای دشت زهرگیاه، بود.

مادر فولادزره که جادوگری بسیار توانا بود تن و بدن فولادزره را به وسیله افسون و طلسمی، نسبت به همه سلاح‌ها آسیب‌ناپذیر ساخت به جز یک سلاح به نام شمشیر زمردنگار. در پایان داستان هم فولادزره و هم مادر او به دست امیرارسلان کشته می‌شوند. در زبان عوام به زنان درشت‌اندام و قوی و نازیبا و پررو اصطلاحاً «مادر فولادزره» گفته می‌شود.

۸. آشوزرتشت:

نام جغد افسانه‌ای یا پرنده بهمن و هومن در اسطوره‌های ایرانی است که ناخن می‌خورد. در اسطوره‌های ایرانی، اشوزوشت را اهورامزدا آفریده‌ تا یاریگر نیروهای خوبی باشد. او اوستا می خواند و هنگامی که گفتارهای کتاب اوستا را برمی‌خواند دیوها به ترس می‌افتند. و هنگامی که زرتشت ناخان خود را می گیرد پیروان خوبی بایستی ورد ویژه ای بخوانند افسونی بر این ناخان ها قرار دهند، و مرغ وهومن آنها را بخورد. اگر این کار صورت نگیرد و آن ناخان ها به دست دیوان مازنی و جادوگران بیفتد، آنها می توانند به مانند سلاح مرغ اشوزوشت رو مورد هدف قرار دهند. در اسطوره های ایرانی، اشوزوشت را خدایگان آفریده اند تا در مقابل اهریمن قرار گیرد.

۹. هیتاسپ زرین تاج:

هیتاسپ زرین تاج، پادشاه اوشیدرن. دیوی جادوگر که پس از به زنجیر کشیده شدن آژیدهاک توسط فریدون، شورش کرد و در مناطق کوهستانی اوشیدرن برای خود دژی ساخت و حاکم آن دیار شد. داستان بازی گرشاسپ از جایی آغاز می گردد که این دیو زرین تاج به همراه پیروانش به شهر آریاسپ که زادگاه پهلوانان متعددی از جمله گرشاسپ است یورش می برد.او بسیار قدرتمند است و فرمانده بسیاری از دیوها و نیروهای اهریمنی می باشد و سلاح های قدرتمندی در اختیار دارد. او به قدری قدرتمند است که گرشاسپ هم به سختی او را شکست می دهد.

۱۰. دیو سپید:

دیوِ سپید بر پایه داستان‌های شاهنامه نام فرمانروای دیوان در کشور مازندران بود. او کیکاووس شاه ایران و سپاهش را در غاری به بند کشید که رستم برای آزادی ایرانیان به نبردِ دیو سپید رفت. رستم به یاریِ اولاد، غارِ دیوسپید را یافت و دیو سپید را در غار خفته دید. برای به جا آوردنِ آیینِ جوانمردی، او را از خواب بیدار کرد و با وی جنگید. یک دست و یک پای دیو را برید و جگرش را از سینه بیرون کشیده و از کاسهٔ سر او، کلاه‌خودی برای خویش ساخت. کیکاووس و یارانش را نیز آزاد کرد. داستان نبرد رستم با دیو سپید خوان هفتم از هفت‌خوان رستم است. دیو سپید در غار تاریک و هولناکی زندگی می‌کند و رخساری سیاه، گیسوانی سفید و هیکلی تنومند دارد. دیو سپید دیوی است که پزشکان معتقد بودند خون دل و مغز او داروی کوری کیکاووس و سپاهیانش است.

۱۱. اَشموغ:

اَشموغ (در ادبیات فارسی آسموغ نامیده می شود) در اساطیر ایران دیوی فریبکار، دروغگو، سخن چین، فتنه انگیز و دوبه هم زن است که تلاش بسیاری برای به هم زدن روابط دوستانه افراد مختلف، به خرج می دهد. اَشموغ ها در بازی گرشاسپ، یکی از نژادهای چهارگانه، موجوداتی خونخوار و وحشی و از متحدان دیوها و پیروان هیتاسپ هستند. آن ها اندازه های متفاوت و سلاح های گوناگونی دارند و معمولاً در دسته های چندنفره به کشتار و غارت می پردازند.

۱۲. تک شاخ:

تک‌شاخ یا یونی‌کورن نام موجودی اساطیری و افسانه در فرهنگ ایران، اروپای کهن و قرون وسطی است. با اینحال اسب تک شاخ در اساطیر دیگر فرهنگ‌ها نیز دیده شده‌است. تک‌شاخ موجودی افسانه ای به شکل اسب با یک شاخ روی سر است. بر پایه افسانه‌ها، تک شاخ‌ها را نمی‌توان به آسانی شکار کرد زیرا بسیار چابک هستند … آن‌ها زنان و دختران را به مردان ترجیح می‌دهند … البته بعضی گویند که آن‌ها فقط توسط زنان رام می‌شوند در افسانه ها آمده است مردانی که به اسب تک شاخ علاقه دارند دچار اختلالات جنسی اند. اسب‌های تک شاخ در کشور اتلانتیس وجود دارد؛ که برخی از آنها به کشور آمریکا وارد شده‌است.

۱۳. بختک:

بَختَک در افسانه‌ها و باور عامیانه ایرانی نام موجودی تخیلی است که شبها قصد خفه کردن افراد در خواب را دارد. برخی منابع نیز بختک را با کابوس هم‌معنی دانسته‌اند. البته بختک با کابوس هم معنا نیست، بختک موجودی نامریی است که شب هنگام بر بدن انسان چیره می‌شود و تمام بدن را در اختیار گرفته و قفل می‌کند، در این حالت انسان فقط نظاره‌گر ناتوانی خود است. برخی افراد معتقدند، در صورتی که بتوان گلو یا دماغ بختک را گرفت، می‌توان هر آرزویی کرد تا بختک آن را برآورده کند.

۱۴. اَکه منه و اَندَردیو:

اکومن یا اکه منه و اندر دیو، بر پایه مزدیستا، اولین و دومین دیو از دیو های کماله هستند. اکه منه دشمن بهمن امشاسپند می باشد، او برگزیده دیوان است و بر پایه وندیداد، آفرینش اهریمنی از او پدید می آید. اندردیو نیز دومین دیو قدرتمند کماله و دشمن اردیبهشت امشاسپند می باشد.

۱۵. گاو بالدار:

گاو بالدار یا لاماسو در اساطیر کهن یک خدای محافظ بوده است که معمولاً با گاو نر، بدن شیر، بال عقاب و سر انسان نشان داده شده‌است. در فرهنگ‌های مختلف به نام‌ها و شکل‌های گوناگون وجود دارد. از جمله این فرهنگ‌ها می‌توان به پارسی-آشوری، هندی، یونانی و مصری نام برد همچنین نمونه‌هایی از آن‌ها در برخی از فرهنگ‌های اروپایی نیز وجود دارد. در برخی از نوشته‌ها آن را به صورت یک خدای زن به تصویر کشیده‌اند.

۱۶. اسپنجروش:

اِسپِنجَغر یا اسپِنجَروش یا اسپخروش دیو برپایه اسطوره‌های مزدیسنا دیوی است که در ابرها خانه دارد و دشمن آتش وازشت است و می‌کوشد تا جلو بارش ابرها را بگیرد. او در کنار اپوش دیو، دشمن تیشتر و آناهیتا از ایزدان باران‌سازند. تیشتر، ایزد باران، در قالب ستاره ی شعرای یمانی تجسم پیدا می‌کند. وی همچون ایزدی تصویر شده که از سرچشمه همه آب‌ها، دریای وروکشه، بر می‌خیزد و آب‌ها را میان کشورها تقسیم می‌کند.

۱۷. ملمداس:

مِلمِداس، در آیین زرتشت و افسانه های ایرانی، نام زنی است بسیار زیبا، که آراسته به گوهرهای گرانبهای فراوان می‌باشد. ملمداس بر جوانان پدیدار می‌شود و آنان را به هم آغوشی با خویش فرامی خواند، اما به هنگام همخوابی پاهای او، همچون اره ای جوان هوسباز را قرپانی می‌سازد و او را تکه تکه می‌نماید. ملمداس را می‌توان همتای جهی در افسانه های زرتشتی دانست. برخی نیز از مانندی ملمداس با سیرن در افسانه های یونان سخن گفته‌اند.

---

۱۸. پری:

پری در اوستا موجودی اهریمنی است و از آن به صورت زنی بسیار زیبا و فریبنده یاد شده که با پنهان و آشکار شدن پی در پی و تغییر شکل‌های گوناگون، مردم را می‌فریبد و به بیراهه می‌کشاند یا موجب دیوانگی آنان می‌شود. پری از آتش می‌گریزد، بنابراین، برای شناختن یا فرار دادن پریان بدکار باید پیوسته آتش در خانه روشن بماند. همچنین فلزات و چیزهای نوک تیز موجب فرار پریان است. اما در فرهنگ ایرانیان پس از اسلام، پریان موجودات خوب و دوست داشتنی هستند که مردم نیکوکار و خوش نیت را دوست دارند و آن‌ها را به خوشبختی و کامروایی می رسانند.

---

۱۹. تیشتره:

تیشتر، ایزد باران، در قالب ستاره ی شعرای یمانی تجسم پیدا می‌کند. دشمنان او جادوگران دژیائیریا (محصول بد) و از آن بدتر اپوشه یا خشکسالی هستند. وی همچون ایزدی تصویر شده که از سرچشمه همه آب‌ها، دریای وروکشه، بر می‌خیزد و آب‌ها را میان کشورها تقسیم می‌کند. آن‌گاه آب اسپنتمان زردشت! تشتر رایومند فرهمند به پیکر اسب سفید زیبایی با گوش‌های زرین و لگام زرنشان به دریای راخ کرت فرود آید؛ به ضد او دیو اپوش به پیکر اسب سیاهی به درآید. یک (اسب کل) با گوش‌ای کل، یک (اسب) کل با گردن کل، یک (اسب) کل با دم کل، یک گر مهیب. هر دو‌ای اسپنتمان زردشت! تشتر رایومند فرهمند و دیواپوش به هم درآویزند.

^[۳]

ایزد باران‌ها موفق می‌شود دشت‌های سراسر جهان را سیراب سازد و و بخاری که از دریا بر می‌خیزد، با نیروی باد به شکل ابرها به پیش حرکت می‌کند. چهارمین ماه تقویم ایرانی به نام خدای تیشتر، تیر نامیده می‌شود و جشن تیرگان در گرامی داشت جشن باران است.

---

۲۰. دیو جهی:

در اساطیر آریایی و دیانت زرتشتی سخن از دیوان بسیاری به میان آمده. آنها به صورت عمده حاصل ذات پلید انگره_مینیو یا اهریمن هستند و معمولا موکل بر قسمت خاصی از ناپاکی که در تقابل با امشاسپندان و ایزدان و توکل آنان قرار میگیرند. در این میان دیوهای مونث از حیث تعداد کمترند. اما باید بدانیم که دیوها همواره مذکر نیستند. یکی از معروفترین دیوهای مونث در اساطیر آریایی، جهی دیو است. جهی دیو مونث موکل بر بی عفتی و فاحشه گریست. در آیین مزدیسنا او را در تقابل با امشاسپند و ایزد آناهید (که هر دو بار نمودی از پاکی و عصمت را به دوش میکشند) معرفی کرده اند.

در گاهان اوستا نامی از وی برده نمیشود. اما یسنه به وضوح از او نام برده و در بندهشن نقش تخریبگر غیر قابل چشم پوشی او در جنگ همیشگی روشنی و تاریکی به خوبی به تصویر کشیده شده است. او را جادوگر، شهوت انگیزو پناه دهنده گناهکاران و ددمنشان دانسته اند. اوستا از او با نام جهیکا (Djahikā) یاد کرده و در یسنا در وصفش چنین میخوانیم: به جهیکای جادوگر، شهوتران، نهانکار، که منش خویش را رها می کند به سان ابر باد برده، به تباه کنندهﻯ پیکر پرهیزگار، ای هوم زریون بزن گرز را!