۱۴ جنگ برتر تاریخ ایران

جنگ ها در تاریخ ایران بخشی جدایی ناپذیر از آن است. جنگ ها و نبرد هایی خونبار و زمانی شرافتمندانه و زمانی هم ناجوانمردانه برای دفای از مردم و سرزمین و زمانی هم برای کشور گشایی و افزودن صلابت این مرز و بوم. کشور عزیزمان ایران در مکانی در این دنیای خاکی قرار دارد که مهمترین نقطه دنیا و سرشار از نعمت های خدادادیست. از این رو افراد بسیاری فکر تسلط بر این سرزمین را در سر می پروراندند و جنگ ها و سختی های زیادی را بر این مردم تحمیل می کردند. در این مطلب به ۱۴ سری جنگ برتر و تاثیر گذار در تاریخ ایران می پردازیم.

۱_ جنگ های کوروش بزرگ:

کوروش بزرگ را همه نتنها در ایران بلکه در دنیا نیز با بزرگی، سخاوتمندی و رادمردی می شناسند. کوروش بیشتر جنگ هایش نتنها برای کشورگشایی بلکه برای حفظ امنیت بود. کوروش پنج جنگ بزرگ در کارنامه خود دارد که بجز نبرد با حاکم خودخواه ماد، بقیه حمله به کشور های دیگر بوده. اما با نگاهی به تاریخ می بینیم که بیشتر این جنگ ها نتنها با کمترین تلفات بوده بلکه سرآخر دشمنانش بسوی او شتافتند. برای اثبات این ادعا همین کافیست که وقتی حاکم ارمنستان گریخت، کوروش نتنها مردمش و خانواده او را مجازات نکرد بلکه از آنان حمایت کرده و همین باعث شد تا حکم ارمنستان خود را مطیع کوروش کبیر کند.

۲_ جنگ کمبوجیه با مصر:

همه حمله کمبوجیه به مصر را فقط برای افزایش قلمرو توجیه می کنند اما این حمله دستاورد های مهمی در تاریخ ایران در زمان خود داشت. تسلط ایران بر مصر نتنها باعث خراج گذار شدن ممالک آفریقایی به ایران شد و دریای سرخ و مدیترانه را تا حدود زیادی در چنگ ایرانیان آورد، انتقال علوم مصری از جمله طب، فلسفه و معماری را به ایران به ارمغان داشت. در این نبرد که مصریان فکر می کردند ایرانیان از دریا حمله می کنند غافلگیر شده و با تسخیر ممفیس ارتش مصر نیز از هم پاشید.

۳_ جنگ های داریوش بزرگ:

جنگ های داریوش بزرگ را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. اول جنگ های داخلی و دوم نبرد با ممالک یونان. جنگ های داخلی داریوش بلافاصله بعد از کشتن بردیای دروغین آغاز شد. این نبرها که چندین سال هم طول کشید. سرانجام ۹ حکمران شورشی همگی دستگیر شده و اعدام شدند. در حمله به مصر نیز خود داریوش حضور داشت.

ممالک یونان نیز هم سکاها را بر علیه ایران تشویق می کردند و سرانجام با حمله به سارد نبرد با ممالک یونان اجتناب ناپذیر شد. نبرد با یونان با اینکه به نابود کردن سکاها و تنبیه یونانیان رسید اما موفقیت چندانی مخصوصا در نبرد ماراتن برای ایران نداشت و لشکر ایران بدون کسب موفقیت به آیران بازگشتند.

۴_ جنگ های خشایارشاه:

هر وقت نام خشایارشاه می آید همه به یاد حمله به یونان می افتند. نبردهایی که زمانی بکام ایرانیان و زمانی با پیروزی یونانیان بود. ۵ جنگ سنگین و طاقت فرسای ایرانیان در یونان(ترموپیل، آرت میزیوم، سالامیس، میکال و پلاته) بودند. که دو جنگ اول به کام ایران و دو جنگ دوم با پیروزی یونانیان همراه بود. سالامیس نیز بی برنده به پایان رسید. خشایارشاه در این نبرد ها توانست انتقام شکست پدرش را بگیرد و یونانیان را تنبیه کند. یونانیان هم برای اینکه از غافله عقب نمانند دست به تحریف تاریخ زدند و تا می توانستند تلفات ایران را در این نبرد ها بالا بردند.

۵_ جنگ های داریوش سوم:

حمله اسکندر به ایران یکی از تاثیر گذار ترین نبرد های تاریخ در دنیا می دانند که معادلات جهان باستان را دچار دگرگونی کرد. در زمانی که دولت ایران دچار اختلافات داخلی بود اسکندر با بیش از هفتاد هزار سرباز مقدونیه ای به ایران لشکر کشید و اول مصر را گرفت و سپس به داخل فلات ایران یورش برد. داریوش نیز آماده نبرد با یونانیان شد. داریوش اما در هیچ کدام از سه جنگ گرانیک، ایسوس و گوگامال به پیروزی نرسید و شکست نصیبش شد. مفسران تاریخی دلایل زیادی را برای این شکست ها ذکر کرده اند از جمله:

• ناتوانی داریوش در فرماندهی ارتش ایران
• ناتوانی ارتش ایران و استفاده از سربازان غیر ایرانی در آن
• از دست دادن بهترین زمان های حمله به یونانی ها برای جمع کردن نیروهای بیشتر
• فرار داریوش از صحنه نبرد مخصوصا نبرد گوگامال

۶_ نبرد آریوبرزن:

نیروهای فاتح مقدونی در پیشروی خود بسوی پرسپولیس در منطقه ای صعب العبوور با یک هنگ از نیروهای ایرانی به فرماندهی آریوبرزن و خواهرش یوتاب برخورد کردند. تعداد نیروهی آریوبرزن در این نبرد ۱۲۰۰ نفر بود اما نیروهای اسکندر به ۴۰۰۰۰ نفر هم می رسیدند. آریوبرزن آنچنان تلفاتی به نیروهای مقدونی وارد کرد و آنچنان مقاومتی از خود نشان داد که اسکندر در باره آن وشته است: اگر چنین مقاومتی را ایرانیان در گوگمال انجام می دادند شکست ما قطعی بود. سرانجام آریوبرزن و نیروهایش بعد از یک ماه مقاومت با خیانت فردی که راه مخفی ورود به دره محل اختفا آریوبرزن را می دانست و در اختیار اسکندر قرار داد، نیروهای ایرانی محاصره شده و همگی کشته شدند.

۷_ جنگ های اشکانیان:

اشکانیان و روم، دو ابر قدرت که همزمان با نابودی سلوکیان اعلام وجود کردند. هردو کشور خواهان افزایش قلمرو در آسیای صغیر و بدست آوردن آن بودند و خواهان بهره برداری بیشتر از جاده ابریشم بودند. مخصوصا رومیها خواهان بدست آوردن ارمنستان بودند. مجموع این منازعات و مواردی دیگر باعث جنگ های بی شمار و خانمان برانداز در تاریخ این دو کشور شد. معروف ترین این جنگ ها نبرد سورنا و کراسوس، نبرد آنتوانت و نبرد تراژن بودند که هر سه نبرد به سود ایرانیان پایان پذیرفت. اما این نبرد ها باعث ضعف بنیه دفاعی هر دو کشور شد تا جایی که وقتی ساسانیان علیه اشکانیان قیام کردند با چند درگیری جزیی(اختلافات داخلی دربار نیز تاثیرگذار بود) توانستند اشکانیان را از میان ببرند.

۸_ جنگ های یزدگرد سوم با اعراب:

از زمانی که خسرو پرویز نامه پیامبر را پاره کرده تا آغاز جنگ بین ایران و اعراب کمتر از ۲۰ سال فاصله بود اما در این زمان همه چیز تغییر کرده بود. شاهنشاهی ایران در اثر کشمکش ها و نبرد ها با روم ضعیف شده بود اما اعراب با سرعت در حال توسعه بودند. جنگ های زیادی بین سپاه ایران درگرفت که ممهم ترین آنها نبرد های زنجیر، اولیس، پل، بوایب، قادسیه، تیسفون و نهاوند بود که تنها در جنگ پل(جسر) نیروهای ایرانی به پیروزی رسیدند. از عوامل مهم شکست ایرانیان در این نبرد ها عبارتند از:

• ناآگاهی یزدگرد سوم از اطلاعات نظامی
• مشکلات داخلی ایران مخصوصا تعدد قرمانروا ها در اواخر حکمرانی ساسانیان
• قدرت رو به ازدیاد اعراب در جنگ ها
• ضعف نیروهای ایرانی در اثر جنگ های متعدد با روم
• همراه بودن شانس با نیروهای اعراب مخصوصا در جنگ قادسیه
• همراه نبودن یزدگرد با سپاه ایران در بیشتر جنگ ها
• خیانت بعضی از فرماندهان، سربازان و حکمرانان ایرانی

مجموع این عوامل باعث شد تا ایرانیان عصر ساسانی نتوانند اعراب را شکست داده و حکومت ساسانیان توسط اعراب مسلمان نابود شود.

۹_ یورش مغول:

حمله مغول در پی قتل ۴۵۰ بازرگان مغول در شهر اترار آغاز شد. سه جنگ سنگین بین سپاه ایران و مغولان در گرفت. در اولین نبرد در سال ۶۱۶ سلطان محمد خوارزمشاه از مغولان شکست خورد و در بستر مرگ جلال الدین خوارزمشاه را جانشین خود کرد. جلال الدین ده سال در برابر مغولان ایستاد و نبرد دوم در ۶۲۶ به قصد پایان دادن حکومت شکل گرفت و این نبرد به حکمرانی خوارزمشاهیان پایان داد.

نبرد سوم نیز در سال ۶۵۴ ه.ق با حجوم هلاکوخان ۀغاز شد. هلاکوخان در این حمله قلعه های اسماعیلیان را هدف قرار داد و توانست حکومت خداوندگاران الموت را نیز نابود کند. البته نقش خلیفه عباسی در حمله مغول را نباید نادیده گرفت. بسیاری از مورخان قتل بازرگانان را به دستور خلیفه عباسی می دانند برای اینکه خوارزمشاهیان را دچار مشکل کند اما خلیفه خود نمی دانست که در چه مخمصه ای افتاده است.

۱۰_ یورش تیمور:

تیمور نخستین پادشاه گورکانی و پایه گذار این حکوت بود که در سرزمین های آسیای مرکزی حکمرانی می کرد. یکی از مهم ترین ویژگی های تیمور، فتوحات در سن بالاست. او در جوانی هیچ نقش تاثیر گذاری در منطقه نداشت. او همیشه نظاره گر مناقشات داخلی ایران بود و منتظر فرصت. سرانجام در حدود پنجاه سالگی به ناگاه به فلات ایران هجوم آورد و آن را به خاک و خون کشید. شهرت تیمور از فتح خوارزم در سال ۷۸۱ ه.ق آغاز شد. سپس خراسان، هرات و سیستان را گرفت و آل کرت را نابود کرد. تیمور در سال ۸۰۰ فارس، بخشی از عراق و آذربایجان را گرفت و سلسله جلالیان را منقرض کرد و بعد از آن دهلی را نیز به تصرف خود درآورد. او با عثمانی نیز جنگ کرد و سلطان بایزید عثمانی را به اسارت گرفت. تیمور در سال ۸۰۷ سمرقند را پایتخت خویش قرار داد و عزم حمله به چین برای تنبیه پادشاه آنجا به منظور بی احترامی به او را کرد ولی در اترار شهری در کناره غربی رود سیردریا اجل مهلتش نداد و در ۷۰ سالگی در قزاقستان درگذشت.

۱۱_ جنگ های نادر:

نادرشاه افشار با جنگ هایش به شهرت رسید. او که سرداری کارآزموده و مدبر بود بعد از سقوط صفویان زمامداری کشور را بر عهده گرفت و قدم در راه کشورگشایی گذاشت. از جمله جنگ های مطرح نادر عبارتند از:

• نبرد مورچه خورت: که نبرد سپاهیان متحد نادر و شاه طهماسب بر علیه اشرف افغان و عثمانی ها بود که با پیروزی ایرانیان همراه بود و افغان ها بطور کامل نابود شدند. البته اشرف افغان جان سالم بدر برد و با کشتن سلطان حسین انتقام خود را گرفت.
• نبرد کرنال: نام نبردی است که نادرشاه به هندوستان لشکر کشید و آنجا را به تصرف خود درآورد. دلایل زیادی برای حمله به هند وجود داشت. فرار افغان ها به دهلی و تحویل ندادن آنها به یران، قتل فرستاده نادر، لو رفتن نقشه شاه هند برای حمله به ایران و ثروت و جواهرات گرانبهای هند را می توان از جمله این دلایل دانست.
• نبرد سامرا: که تنها شکست نادر در تمامی جنگ هایش بود. در این نبرد که توپال عثمانی فرمانده عثمانیان بود. با خوش شانسی توانست نادر را شکست دهد و به محاصره بغداد پایان دهد. تلفات ایران در این نبرد ۵۰ هزار نفر تخمین زده می شود. البته عثمانی ها نیز تلفات سنگینی متهمل شدند.
• نبرد آق دربند: که انتقام نبرد سامرا بود. در این نبرد که نادرشاه تمام توان خود را برای آن گذاشته بود. توانست با زیرکی تمام ارتش عثمانی را نابود کند و توپال را بکشد و دوباره بغداد را محاصره کند.

بی شک نبرد های نادرشاه برای کشور گشایی بوده اما نمی توان به او خرده گرفت زیرا مناطقی را تصرف کرد که بعدها قاجار آنها را از دست داد. برای مثال اگر نادر قفقاز را نمی گرفت الان تبریز در دستان روسیه بود. همچنین اگر بعد از نبرد آق دربند در ایران شورش رخ نمی داد و نادر مجبور به برگشتن نبود الان به احتمال زیاد عراق جزیی از ایران بود.

۱۲_ جنگ های عباس میرزا:

رابطه ایران و روسیه در دوره قاجار مخصوصا در زمان حکمرانی فتحعلی شاه خصمانه بود. روس ها که در فکر دستیابی به آب های آزاد بودند. در سال ۲۰۱۸ ه.ق به شمال ایران و قفقاز هجوم بردند. جنگ های ایران و روس در دو دوره چهار ساله به وقوع پیوست.

در دوره اول با سقوط گنجه آغاز و با نبرد اصلان دوز و عهدنامه گلستان به پایان رسید. در این سری جنگ سپاه ایران رشادت های بسیاری از خود نشان داد و خیلی از مناطق تصرف شده را پس گرفت اما خیانت دربار ایران و قدرت تسلیحاتی روس ها که از امکانات و تکنولوژی برتر بهره می بردند موفقیت را نصیب روس ها کرد و ایران را مجبور به صلح. البته دولت روس نیز استقبال کرد زیرا درگیر جنگ با فرانسه بود. در این عهد نامه مناطق شمالی ارس به دست روس ها افتاد.

در دوره دوم برد ها که به دلیل مشخص نبودن مرز های ایران و بدرفتاری روس ها به مسلمانان آغاز شد. در اوایل نبرد نیروهای عباس میرزا توانستند بیشتر مناطق متصرفه را بازپس بگیرند. اما با تعلل دربار ایران در فرستادن نیروهای کمکی به ارتش ایران و آمدن زنرال پاسکوویچ به قفقاز برای نبرد به ایران ارتش ایران شکست خورد و راه عقب نشینی در پیش گرفت تا جایی که روس ها تبریز را نیز به تصرف خود درآوردند. سرانجام ایران مجبور به صلح شد و قراردادی را امضا کرد که تمامی نقاط قفقاز و ترکمانان را از چنگ ایران درآورد.

۱۳_ جنگ جهانی دوم و اشغال ایران:

جنگ جهانی دوم خونبار ترین و خانمان برانداز ترین نبرد در تاریخ بشر است. در آغاز این نبرد ایران اعلام بی طرفی کرد اما متفقین که برای کمک رساندن به روس ها که در شرایط دشواری بودند مجبور بودند از ایران عبور کنند و چون ایران این اجازه را به آنها نمی داد متفقین در ۳ شهریور ۱۳۲۰ به ایران حمله کرده و تنها در ۲۴ ساعت ارتش پهلوی را نابود کرده و راهی تهران شدند. متفقین ایران را تصرف کرده و خواستار استعفا و تبعید رضاشاه پهلوی بودند و در ۳۰ شهریور رضاشاه را به جزیره موریس تبعید کردند. چهارسال ایران در دستان متفقین بود وهرچه که خواستند کردند. از در دست گرفتن صادرات نفت ایران تا انقراض خرس ایرانی. سرانجام در اردیبهشت ۱۳۲۵ نیروهای روسی از ایران رفته و پرونده متفقین برای همیشه بسته شد.

۱۴_ جنگ با عراق(دفاع مقدس):

حزب بعث عراق همیشه در فکر تصاحب خوزستان ایران و اشغال آن بود حتی در زمان پهلوی هم چند جنگ در گرفت اما به نتیجه نرسید. انقلاب شد و نیروهای نظامی ایران آمادگی نبرد با یک قدرت خارجی را نداشتند اما در همین زمان صدام حسین، فرمانده حزب بعث عراق با پشتیبانی آمریکا و کشور های غربی به مناطق غربی ایران حجوم آورد و قصد داشت دو هفته ای به تهران برسد اما با مقاومت دلیرانه مردم و نظامیان ایرانی روبرو شد. کار بجایی رسید که پیشروی نیروهای عراقی متوقف و سپس عقب نشینی آنها آغاز شد به حدی که در اواخر جنگ بصره و فاو عراق به تصرف نیروهای ایرانی درآمد. امریکا ناگزیر مجبور به دخالت در جنگ شد. به کشتی های ایرانی حمله کرد، هواپیمای مسافربری ایران را سرنگون کرد و تسلیحات شیمیایی را به عراق فروخت. اما قدرت اراده ایرانیان قوی تر از آنها بود و سرانجام عراق مجبور به پذیرفتن قطعنامه شورای امنیت شد.