سعید مستغاثی درباره فیلم تک تیرانداز ایرانی جه می گوید؟

تک‌ تیرانداز فیلمی به کارگردانی علی غفاری و تهیه‌کنندگی ابراهیم اصغری محصول بنیاد فرهنگی روایت فتح در سال ۱۳۹۹ است که داستان حضور و رشادت های شهید عبدالرسول زرین با بازی کامبیز دیرباز در جبهه نبرد را روایت می کند. سعید مستغاثی روزنامه‌نگار و منتقد سینمایی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام این فیلم را مورد نقد و بررسی قرا داد که به شرح زیر است:

یک تک تیرانداز غیر آمریکایی. از زمانی که فیلم تک تیرانداز آمریکایی ساخته کلینت ایستوود درباره کریس کائل تک تیراندازی که قتل نزدیک به ۲۰۰ زن و مرد و کودک عراقی را برعهده گرفت در ژانویه ۲۰۱۵ به نمایش عمومی درآمد، فریاد اعتراض منتقدان و کارشناسان سینمایی که سالها بود نسبت به فاصله سینمای ایران از مردم و باورها و تاریخ شان بلند بود، بلندتر شد که چرا این سینما به خیل عظیم شهداء دفاع مقدس و سرداران شهیدش نمی پردازد که امثال کریس کائل درمقابل آنها حتی به لحاظ استعداد جنگی هم عددی به شمار نمی آید.

در همان زمان نام سردارانی مانند شهید عبدالرسول زرین (تک تیرانداز جبهه های دفاع مقدس) به میان آند که حتی برخی نشریات نظامی غربی، وی را برترین تک تیرانداز تاریخ جنگ ها با فاصله بسیار زیاد از دیگر تک تیراندازان برتر به شمار آوردند. پیش از آن نیز با ساخت فیلم سی دقیقه پس از نیمه شب توسط کاترین بیگلو درباره کشته شدن بن لادن در سال ۲۰۱۲ (یعنی تنها یک سال پس از تاریخی که آمریکایی ها ادعا کردند بن لادن را کشته اند اما به جز یک عکس مشکوک که بعدا توسط برخی خبرنگاران غربی جعلی بودنش افشاء گردید، مدرک و سندی ارائه ندادند) فریاد اعتراض سینمارو های وطنی برخاسته بود که چرا این سینما درباره عملیات پیچیده و دشوار به دام انداختن عبدالمالک ریگی (سرکرده گروهک تروریستی موسوم به جندالله) فیلمی جلوی دوربین نبرده، در حالی که تصاویر عملیات یاد شده بارها به نمایش درآمده و خود ریگی چندین بار در مقابل دوربین های تلویزیون ظاهر شده و به جنایات خود اعتراف نموده بود.

نشان به آن نشان که پس از گذشت ۱۰ سال، فیلمی درباره دستگیری عبدالمالک ریگی ساخته شد به نام روز صفر که هنوز نمایش عمومی نیافته، همچنانکه برای ساخت فیلمی درباره شهید عبدالرسول زرین، حدود ۳۸ سال از شهادت او و ۷ سال از آن اعتراضات گذشت. اما فیلم تک تیرانداز آمریکایی از جنایات کریس کائل، تنها دو سال پس از مرگ وی به نمایش عمومی درآمد.

به هر حال تا همین جا هم دست مریزاد دارد که در میان انبوه تولیدات بی خاصیت و تکراری و ضعیف، فیلمی به نام «تک تیرانداز» درباره یکی از سرداران دفاع مقدس ساخته شده که از حداقل های استاندارد سینمایی هم برخوردار بوده است. به هر حال، علی غفاری (کارگردان فیلم) پیش از این نیز، توانایی های خود را در ساختار فیلم هایی مانند استرداد یا ۳ فصل سریال بچه مهندس نشان داده بود.

اما متاسفانه فیلم تک تیرانداز از همان نوع ساختار روایتی و سینمایی تک تیرانداز آمریکایی بهره گرفته است. تقابل دوئل وار قهرمان و ضد قهرمان که از سینمای وسترن می آید و امثال کلینت ایستوود (که عمری را در این نوع سینما گذرانده) خبره آن به شمار می روند. از همین روی در فیلم تک تیرانداز آمریکایی، چالش اصلی فیلم را در دوئل مابین کریس کائل و تک تیرانداز عراق به نام مصطفی قرار داد.

همین ساختار دوئل وار فیلم، باعث شده برخی از واقعیات ماجرا مانند اصابت گلوله به گوش شهید زرین که در جریان عملیات طریق القدس و در کنار شهید خرازی اتفاق افتاده بود به میانه دوئل او و عبدالقادر (تک تیرانداز عراقی) منتقل شده تا بخشی از تعلیق صحنه های یاد شده را ایجاد نماید.

البته ایجاد لحظات دراماتیک در فیلم هایی که براساس روایات واقعی ساخته می شوند، قابل درک بوده و مسبوق به سابقه است اما این تمهید روایتی بیشتر در وقایعی مورد استفاده قرار گرفته که سندی از چگونگی برخی رویدادها و پیوند آنها در دست نبوده و یا آن واقعه قابلیت دراماتیک چندانی ندارد.
در حالی که حضور شهید خرازی در صحنه یاد شده، می توانست به لحاظ روایتی نیز نقطه جذابی به شمار آید اما متاسفانه فیلمساز نه تنها از کنار این صحنه و سایر صحنه های مربوط به شهید خرازی با تسامح گذشته بلکه حتی تلاشی هم به خرج نداده تا ولو به لحاظ ظاهری، شخصیت شهید خرازی در فیلم، کمی به خود آن شهید نزدیک باشد!

اما فضای فیلم تک تیرانداز برخلاف آثاری مثل تنگه ابوقریب، براساس کلیشه های آشنای سینمای دفاع مقدس که بارها آنها را دیده ایم، به خوبی تداعی سنگرها و جبهه های جنگ تحمیلی را می کند. اما شخصیت پردازی رسول تنها در دو سه جمله وی (اینکه چوپان بوده و از تفنگ هراس داشته و یا تکرار عبارت قرآنی “و ما رَمَیتَ اِذ رَمَیت” و همچنین توضیح برخی یارانش درمورد اینکه چگونه از زدن ژنرال خمیس به خاطر نجات زندگی یک رزمنده اسیر گذشته و یا اینکه اصل ویژگی رسول در نزدن هاش بوده) به علاوه یکی دو تصویر مانند عدم شلیک به عراقی در حال نماز خواندن یا ریز کردن نان خشک خوراکش برای مورچه ها و یا نماز خواندن در سنگر عملیات، خلاصه شده است.

این در حالی است که از همان نخستین صحنه فیلم تک تیرانداز آمریکایی که دستان کریس کائل برروی ماشه دیده می شود تا به سوی یک زن و پسربچه عراقی حامل نارنجک دستی شلیک کند، کلینت ایستوود، تماشاگرش را به دوران کودکی و نوجوانی کریس می برد که در کنار پدرش مشغول شکار است و از سوی پدر و در خانواده ای میهن پرست و معتقد، تربیت شده.

کریس کایل یک آمریکایی خانواده دوست، اهل کلیسای یکشنبه ها و البته اهل همه علائق یک وسترنر از کافه و بار و متعلقاتش گرفته تا سرگرمی های آن و …که همگی به نوعی در زمره سبک زندگی ایدئولوژیک آمریکایی متعلق به نواحی مرکزی ایالات متحده قرار می گیرند. ایستوود نشان می دهد کریس کائل که در واقع به گاوچرانی و زندگی کابوی علاقه مند بوده (در همان فلاش بک ها شاهد رام کردن اسب ها و گاوهای وحشی توسط او هستیم) به دلیل عِرق میهن پرستی که در خانواده و از پدرش آموخته، روانه خاورمیانه و عراق شد تا با تخصصش در زمینه تیراندازی با کشتن ناغافل عراقی ها (که وی آنان را وحشی خطاب می کند)، تفنگداران آمریکایی در عراق را حمایت کند.

اگرچه تمهید ایستوود هم برای ارائه شخصیت قهرمانش، کار تازه و بدیعی به شمار نیامده اما به هر حال از زبان تصویر استفاده کرده و کمتر به دیالوگ و گفتار و توضیح شفاهی متوسل شده است. در حالی که غفاری در این زمینه بیشتر از زبان گفتار و دیالوگ بهره برده است. به هر حال فیلم تک تیرانداز در مجموع اثر قابل قبولی در سینمای امروز ایران محسوب می شود که توانسته با استفاده از زبان سینما و ریتم خوب، استفاده از تمهید تداخل فلاش فوروارد و فلاش بک در صحنه های عملیات و از این طریق ایجاد تعلیق روایتی به علاوه بازی های روان (که برای اولین بار شاهد لهجه متناسب و غیر غلوآمیز اصفهانی هستیم)، فیلمی سینمایی با محتوایی ارزشمند ارائه دهد.